Türkiye’de Denizcilik Sektörü

Sanayinin %80’i, nüfusun %60’ı deniz kenarında bulunmasına ve 8333 km’lik sahil şeridiyle dünya transit taşımacılığının odak noktasında olmasına rağmen, Türkiye’nin denizcilik sektöründe geri kalmış olmasının çeşitli siyasi ve ekonomik nedenleri vardır. Türkiye’de deniz, coğrafi konumu nedeniyle ulaştırma sektöründe de çok önemli bir yere sahiptir. Bu durum, Türkiye’nin ithalat, ihracat taşımacılığında açıkça görülmektedir.

Türkiye İç ve Dış Ticaret Ulaştırmaları

Dış Ticaret % Deniz Yolu 87 Karayolu 9.6 Demiryolu 0.7 Havayolu 0.2 Boru Hattı ve Diğer 2.2

İç Ticaret % Deniz Yolu 5 Karayolu 89 Demiryolu 4.5 Havayolu – Boru Hattı ve Diğer 1.5

İç ticarette denizyolu kullanımının %5’lik oranı, Türkiye’nin denizciliğe gereken önemi vermediğinin göstergesidir. Oysa deniz ulaştırması hava ulaştırmasına göre 22, kara ulaştırmasına göre 7, demir yolu ulaştırmasına 3,5 kat daha ucuzdur. İç ticaretteki durumun tam tersine dış ticarette, denizyolundan büyük ölçüde yararlanılmaktadır. Ancak, Türk deniz ticaret filosu yerine, farklı ülkelerin filolarından da yararlanılması nedeniyle önemli miktardaki kaynak yurt dışına aktarılmaktadır.

Denizyoluyla Türkiye’nin yaptığı ithalat ve ihracatın sadece, %34’ünü Türk bayraklı gemiler taşımakta, geri kalan %66’lık bölümünü yabancı bayraklı gemiler taşımaktadır.

Türkiye İç ve Dış Ticaret Ulaştırmaları

Türkiye, dış kaynaklardan yüksek maliyetle aldığı kredilerle 3 milyar dolar taşıma ücretini peşin olarak ödemektedir. Yani, ödenen 3 milyar doların geri ödeme maliyeti düşünüldüğü takdirde taşıma çok daha pahalıya mal olmaktadır. Geçmiş yıllarda da durum farklı değildir. Türkiye’nin gerçekleştirdiği ithalat ve ihracatta en büyük pay her zaman denizyolunun olmuştur.

Deniz taşımacılığının avantajları şu şekilde sıralanabilir:
– Bir defada çok fazla yükü ulaştırabilmesi
– Güvenilir olması
– Sınır aşımı olmaması
– Taşınan malın zarar görme olasılığının en az düzeyde olması
– Diğer kayıpların hemen hemen hiç olmaması

Denizcilik bu gibi nedenlerinden dolayı en çok tercih edilen ulaştırma türüdür. Türk Dış Ticareti kapsamındaki ürünlerin taşınmasında Türk ve yabancı bayraklı gemi taşımacılığı ayrı ayrı değerlendirildiğinde en fazla navlunun ham petrol, petrol ürünleri ve doğal gaz taşınmasına ödendiği görülmektedir. Taşınan bu ürünlerin, tüketimi çok fazla olduğu için sık sık ve çok miktarda taşınması gerekmektedir. Türkiye’nin karayolu taşımacılığı %89 gibi yüksek bir orana sahip olduğu sürece, Türkiye’nin, yabancı denizcilik şirketlerine ham petrol taşıtmak için daha uzun yıllar navlun ödemesi gerekecektir.

Türkiye’nin Dış Ticaretinde Ürün Çeşidine göre Ulusal-Yabancı Bayrak Dağılımı

Türk deniz ticaret filosunda DWT olarak en fazla paya %57,5’lik oranla dökme yük gemileri sahiptir. Ardından %16.8’lik bir oranla kuru yük gemileri takip etmektedir. Gemilerin, daha çok dökme ve kuru yük taşımacılığında etkin bir şekilde kullanıldığı görülmektedir. Kuru yük gemilerinde yerli üretim fazla iken, dökme yük gemilerinde ithal üretim fazladır.

Dünya geneli ile karşılaştırıldığında, dünya deniz ticaret filosunun %1.02’sini, gemi inşa kapasitesinin ise %1.66’sını oluşturduğu görülen Türk denizcilik sektörü, dünya denizcilik sektöründe çok düşük bir paya sahiptir.

Türkiye ve Dünya Deniz Ticaret Sektör Büyüklükleri ile Türkiye’nin Aldığı Pay

Türkiye’nin denizcilik sektöründe geldiği seviye geri kalmışlığın işaretidir. Günümüzde denizcilik sektörünün lehine bazı uygulamalar gerçekleştirilmiş olsa da mevcut potansiyelin bugün bulunulan seviyenin çok üstünde olduğu açıktır. Denizcilik sektörünün ciddi finans kaynağına ihtiyacı vardır. Yapılan uygulamalarda finans kaynağı eksikliğinin giderilmesi yerine yakıt fiyatlarında ve vergide birtakım indirime giderek sorunların çözülmesi amaçlanmıştır. Devlet tarafından denizcilik sektörü adına yapılanlar gemi yakıtından Özel Tüketim Vergisi (ÖTV) tahsil etmemek şeklindedir. Türk denizcilik sektörünün, dünya denizcilik sektöründeki %1 olan payını çok daha arttıracak, ciddi yapılanmalara ihtiyacı vardır.

Kaynaklar: Türkiye İstatistik Kurumu; Devlet Planlama Teşkilatı; Deniz Ticaret Odası; Institute of Shipping Economics and Logistics