Özellikleri, durumları ve yapısından dolayı insanlara, canlılara, çevreye ve mala zarar verebilecek katı, sıvı ve gaz halindeki tüm madde ve nesnelere “Tehlikeli Madde” adı verilmektedir.
Tehlikeli madde taşımacılığı, diğer taşıma türleri ile kıyaslandığı takdirde taşımaların önemli bir kısmını oluşturmaktadır. Genel anlamda lojistiği çok hassas ve dikkatli bir şekilde yapılması gereken maddelerin bu özellikleri dikkate alınırsa, her bir taşıma türüne göre konvansiyonlar geliştirilmiş ve bu konvansiyonlara bağlı olarak bir takim kurallar oluşturulmaktadır. Tehlike maddelerin taşınması bu kurallara uygun bir şekilde gerçekleştirilir. Söz konusu taşıma türlerini, sorumlu kuruluşları ve konvansiyonları aşağıdaki şekilde sırlamak mümkündür:
Tüm taşıma tipleri için (deniz, hava, tren, kara ve iç suyollarıyla taşıma) tehlikeli maddelerin sınıflandırılması ve risk tanımları United Nations (UN) tarafından yapılmaktadır. Uluslararası Denizcilik Örgütü tarafından taşınan kimyasal maddeler 9 sınıf altında incelenmektedir.
Uluslararası alanda kabul görmüş “Tehlikeli Madde Taşıması” hakkında sınıflandırma şekli aşağıdaki gibidir;
Sınıf 1 Patlayıcılar: Patlayıcı madde ve eşyalardır. Bu sınıf normalde yasaklanmış bir madde sınıfıdır ve sadece IMDG kapsamındaki yükler taşınabilir.
Sınıf 2 Gazlar: Bu sınıftaki gazlar; yanıcı, yanıcı ve zehirli olmayan gazlar ve zehirli gazlar olarak 3’e ayrılır.
Sınıf 2.1 Yanıcı Gazlar: Yanıcı ve patlayıcı özelliğe sahip 20 °C altında gaz halinde bulunan gazlardır. Örneğin; LPG, doğal gaz, asetilen vb.
Sınıf 2.2 Yanıcı ve Zehirli Olmayan Gazlar: Bu sınıfa giren gazlar; basınçlı gazlar ve sıvılaştırılmış gazlardır. Örneğin helyum, azot, argon vb. Bu gazların yanıcı özellikleri olmamakla birlikte basınçlarından dolayı herhangi bir darbe, yüksek ısı veya benzer nedenlerden dolayı patlama riskleri vardır.
Sınıf 2.3 Zehirli Gazlar: İnsan ve diğer canlıların sağlığına zararlı olduğu bilinen ve taşıma sırasında sağlık tehlikesi yaratan gazlardır. Doğrudan temas ve solunmadan kaçınılmalıdır.
Sınıf 3 Yanıcı Sıvılar: Parlama noktası, 61°’nin altında olan, alev alabilen ve hassasiyeti azaltılmış patlayıcı sıvılardır. Mazot, benzin, tiner, gibi sıvılar bu sınıfta yer almaktadır.
Sınıf 4 Yanıcı Katılar: Kendiliğinden tutuşabilen, ani ateş alabilen ve suyla temas ettiğinde yanıcı gaz çıkaran maddeler olarak 3 alt sınıfa ayrılır.
Sınıf 4.1 Ani Ateş Alabilen: Isı kaynağı nedeniyle yanabilen katı malzemelerdir. Yangın durumunda su, Kuru Kimyevi Toz ve CO2 tüpü ile müdahale edilebilir. Yüksek basınçta patlama riski mevcuttur.
Sınıf 4.2 Kendiliğinden Yanmaya Yatkın Maddeler: Hava ile temasın beşinci dakikasında ateş alan ya da hava ile temas ettiğinde ek bir enerji kaynağına ihtiyaç duymadan ısınan maddelerdir. Kuru Kimyevi Toz veya CO2 tüpü ile müdahale edilir. Su kullanılmaz.
Sınıf 4.3 Suyla Temas Ettiklerinde Yanıcı Gaz Çıkaran Maddeler: Bu maddeler suyla temas ettiklerinde yanıcı ya da zehirli gaz çıkaran maddelerdir. Asla su ile müdahale edilmez.
Sınıf 5 Oksitleyici Maddeler ve Organik Peroksitler (Yakıcı Maddeler): Diğer maddelerle özellikle de yanıcı maddelerle teması ettiklerinde önemli ölçüde ısıya neden olan maddelerdir.
Sınıf 5.1 Oksitleyici Maddeler: Bu tür maddeler oksijen salgılayarak diğer maddelerin yanmasını sağlayan maddelerdir. Yanıcı maddelerle asla aynı ortamda bulundurulmamalıdırlar.
Sınıf 5.2 Organik Peroksitler: Organik peroksitler, normal veya yükseltilmiş sıcaklıklarda, ısı verecek şekilde bozulmaya yatkındır. Bozulma, zararlı veya alevlenir gazların veya buharların ortaya çıkması ile sonuçlanabilir.
Sınıf 6 Zehirli ve Bulaşıcı Maddeler: Solunduğunda, ağız yoluyla alındığında veya deriye uzun sureli temas halinde olması durumunda ölüme veya insan sağlığında akut ya da kronik hasarlara neden olan maddelerdir.
Sınıf 6.1 Zehirli (Toksik) Maddeler: Hayvanlar üzerindeki deneylerle bilinen, oldukça küçük miktarları tek bir etki ile veya kısa süreli etki ile insan sağlığına zararlı olan veya öldüren, solunum yoluyla, deri temasıyla veya sindirim yoluyla etkili olan maddeleri kapsar.
Sınıf 6.2 Biyolojik Zararlı Maddeler: Bulaşıcı hastalık muhteviyatlı, bir patojen taşıdığı bilinen ya da şüphelenilen maddelerdir. Sınıf 6.2’nin limana girişi yasaktır.
Sınıf 7 Radyoaktif Maddeler: Yapısında radyasyon barındıran ve radyasyon seviyesinin belirli bir seviyenin üzerinde olduğu maddelerdir. Radyoaktif malzeme taşıyan IMDG konteynerlerin liman sahasına alınması ve üzerinde herhangi bir işlem yapılması yasaktır.
Sınıf 8 Aşındırıcı (Korozif) Maddeler: Canlı doku ile temasında, dokunun tahribatına neden olabilen maddeler ve müstahzarlardır. Belirli bir süre temas halinde bulunduğunda insan derisi üzerinde aşındırıcı, kalınlık azaltıcı etkisi olan maddelerdir. Bu maddeler ile direk temastan kaçınılmalıdır.
Sınıf 9 Diğer Tehlikeli Maddeler: Taşıma sırasında tehlike arz eden ama tanımlı sınıflardan herhangi birine uymayan maddeler bu sınıfa girer. Bu maddeler iyi havalandırılan, rutubetsiz alanlarda depolanmalıdır.
Yönetmeliğe göre tehlikeli maddelerin taşınması ile ilgili tehlike grupları aşağıdaki gibidir;
Grup 1:Patlayıcı cisimler, tutuşturucu ve benzeri maddeler, sıkıştırılmış ve sıvılaştırılmış gazlar.
Grup 2: Kendiliğinden kıvılcımlanması mümkün maddeler.
Grup 3: Kolayca tutuşabilen sıvı ve katı maddeler, yakıcı maddeler.
Grup 4: Zehirli maddeler, radyoaktif maddeler.
Grup 5: Aşındırıcı maddeler.
Tehlikeli madde lojistiğinde diğer önemli bir faktör ise ambalajlamadır. Tehlikeli maddelerin depolama ve taşıma esnasında; sızma, kaçak, dökülme ve bulaşma gibi yollarla ambalaj dışına çıkmaları önlenmelidir. Bu yüzden ambalajlama da kullanılması gereken (kutu, kasa, tank, şişe vb.) ürünlerin içlerine konulacak maddelerin fiziksel ve kimyasal özelliklere uygun olması gerekmektedir.
Tehlikeli maddenin depolanması ise diğer bir dikkat edilmesi gereken bir faktördür. Depolandığı alanda kıvılcım veya alev çıkartabilecek ısıtma sistemleri kullanılmamalıdır. Depo içerisinde havanın kurumasına izin verilmekte ve havanın belirli ölçüde nemli kalması sağlanmaktadır. Aşındırıcı maddelerin bulunduğu depoların zeminleri aşınmaz malzemeden imal edilmesi gerekmektedir.
Tehlikeli maddelerin taşınması ise birçok farklı taşıma türleri ile gerçekleştirilmektedir. Bu maddelerin taşınmadan önce iyi elleçlenmesi gerektiğinin unutulmaması gerekmekle birlikte, emniyet tedbirlerinin alındığından emin olunarak acil durumlarda yapılacakların listesi Material Safety Data Sheet (MSDS) düzenlenerek, tasıma esnasında görevli insanlar tarafından gerekli eğitimin âlinmiş olması ve maddelerin taşınma esnasında herkesin ulaşabileceği yerlerde bulunması gerekmektedir. Tehlikeli maddelerin taşınması ile ilgili olarak bir takım yasal düzenlemeler vardır. Bu düzenlemelere bağlı olarak başta karayolu olmak üzere demir, deniz ve havayolu ulaşım türlerine uyulacak yöntem ve esaslar belirlenmiştir. Buna göre, bir tehlikeli madde, karayoluyla başlar, demiryoluyla limana taşınır, oradan başka bir kıtaya denizyolu ile geçerek ve havayoluyla taşınmasına devam ederek başka bir ülkeye gidebilir.

Tehlikeli madde taşımacılığın taşıma türlerine göre karşılaştırılması.
Deniz yolu ile tehlikeli madde taşımacılığında dikkate alınması gereken en önemli kavramlar; sağlık, güvenlik ve çevrenin korunmasıdır.
Düzenleme: Batuhan Omacan
Ekleyen: Ayşe Kırıcı