Karter Patlaması

Karter patlaması ya da diğer adı ile krankkeys infilakı makine dairesi donanımına ağır hasar veren ve makine personeli için büyük tehlike arz eden bir durumdur. Bu nedenle makine zabitlerinin olayın doğasını ve nedenlerini çok iyi bilmeleri gerekir. Makine personeli, işini planlı ve muntazam bir şekilde yaparsa, patlamaya karşı önlemini baştan almış olacaktır.

Patlama, çalışan makinenin kapalı alanlarında meydana gelir. Makine içi karterde çalışan her parça, patlamayı meydana getirebilir. Bilinmesi gereken ilk şey; patlamanın, yağlama yağının bulunduğu herhangi bir kapalı hacimde, örneğin zincir donanımı, muhafazası (keysi), dizel makine karteri veya hava kompresöründe oluştuğudur.

Makineler normal şekilde çalıştığında karter iç havasında 300 mikron çapında yağ parçacıkları bulunur. Bu parçacıklar, büyük olması nedeniyle herhangi bir yanmayı meydana getirmezler. Karterdeki kızgın noktalar bu yağ parçacıklarını buharlaştırır. Bu kızgın noktalar en az 360⁰C’dir. Bu yağ buharları makinenin soğuk yüzeyleri ile temasa geçtikçe sıvılaşır; çapı 200 mikron olan daha küçük yağ parçacıkları haline dönüşür. Yağ parçacıkları sıcak temas veya kıvılcım aracılığı ile patlamayı meydana getirir. Bu patlama şiddetli bir şekilde oluşmaz. Yağ molekülleri 270⁰C’deki bir kızgın yüzeyle veya kıvılcımla tutuşarak orta derecede bir patlamayı meydana getirebilir. 370 ⁰C ve/veya fazlası oluştuğu zaman kızgın temasta kendi kendine tutuşabilir. Buna da spontaneous combustion (kendi kendine tutuşma) denir. Yağ parçacıkları karter içinde hava miktarına göre %2 veya %3 oranında hafif patlama oluşturur. %5 ile %7 arasındaki oran ise en büyük patlamayı oluşturup karter kapaklarını fırlatır. %9 ile %10 zengin karışım oluştuğunda patlama hafif geçer.

Patlama sonrası karter içinde bir vakum meydana gelir ve temiz hava içeriye dolar. Bu hava karterin içindeki zengin karışımı zayıflatıp ikinci bir patlamayı meydana getirir. Bu patlama diğerlerine göre daha büyük hasarlara sebebiyet verebilir. Kapaklara konan emniyet patlama plakaları, içeride aniden oluşan yüksek basıncı dışarı verir ve aniden kapanarak havanın içeriye sızmasına mani olur. Karter havalandırmasının dirsek borusu üzerinde bulunan çalpara valf, hava akımını önler. Emniyet yayları 0,5 bar ile 1,5 bar seviyelerine göre ayarlanmıştır.

Patlamaya karşı iki (2) önlem alınabilir.

1. Patlayıcı yağ-yakıt karışımına engel olmak,

2. Eğer patlayıcı bir karışım meydana gelmişse, o karışımının patlamasını önlemek

Karterdeki yağın belirli aralıklarla dikkatle denetlenmesi gerekir. Bu denetlemeyi iyi bir şekilde yapmak için karterdeki yağdan alınan örnekler, analiz ettirilmek üzere laboratuvarlara gönderilmelidir. Analiz sonucuna göre yağın içindeki yakıt miktarı, %5-10 arasında ise karterdeki tüm yağ değiştirmelidir. Seferini yeni bitirmiş gemilerde karter kapakları açılmadan önce makinenin tamamen soğutulması gerekir. Karter patlamasına karşı karter kapaklarının üzeri yay yüklü rilif valf (basınç giderme valfı) ile donatılmalıdır.

İngiliz Gemi Araştırma Topluluğu (British Ship Research Association) tarafından geliştirilen ve karterlere yerleştirilen Oil Mist Detector, gemilerde yoğun şekilde kullanılır. Bu sistemde, karter içi yatak sarmasından veya parçaların birbirine sürtünmesinden dolayı oluşan aşırı ısınma sonucu, detektör yağ buharlarının geldiği yeri ve buhar yoğunluğunu tespit ederek, bir ekran üzerinde sesli ve görüntülü olarak yerini belirtir.

Karter patlamasına belki bu sektörde çalıştığınız süre içinde hiç rastlamayacaksınız ama ben sizin rastlayacağınızı varsayarak bu konuyu ele aldım ve kendi çevrenizdekiler için iyi bir şekilde bilmeniz gerektiğini düşünüyorum. Çünkü karter patlaması maddi zarardan çok makine dairesinde çalışan personeli yaralayabilir ya da öldürebilir. Dilerim hayatınızda hiçbir zaman bu olaya tanıklık etmezsiniz.

Editör: Orkut Akar

Ekleyen: Özge Günaydın