Genel Sağlık Sigortası’nın Gemiadamlarına Olan Etkisi

Türkiye’de 1.7 milyon kişinin hiçbir sosyal güvencesi bulunmuyor. Bu sayının içerisinde elbette yabancı bandralı gemilerde görev yapan çok sayıda gemiadamı da yer alıyor. Oysa Genel Sağlık Sigortası artık hemen herkes için bir zorunluluk. Peki bu durumda yabancı bandralıda görev yapan gemiadamlarının yapması gereken nedir?

Sabah Gazetesi tarafından yapılan açıklamaya göre yabancı bandralı gemilerde görev yapan gemiadamlarının herhangi bir işlem yapmasına gerek yok. İlgili açıklama aşağıdaki gibi:

Yabancı  bayraklı  gemilerde  ve  uluslararası  sularda  çalışan  gemi  adamlarının durumu ne olacaktır? Türkiye’ye döndüğü zaman mı sigorta kapsamına girecek?

Yabancı bayraklı gemilerde çalışan Türk vatandaşları, sosyal güvenlikleri yönüyle ikili sosyal güvenlik sözleşmelerine göre işlem yapılacaktır.  İkili sosyal güvenlik sözleşmesi yoksa 5510 sayılı Kanun hükümlerine tabi olamayacaklardır. Genel sağlık uygulaması yönüyle Türkiye‟ye döndüklerinde genel sağlık sigortası kapsamına gireceklerdir.

Ancak Türk bayraklı gemilerde çalışan ve uluslararası sularda bulunan gemiadamları ise 5510 sayılı Kanuna göre (4/a) kapsamında zorunlu sigortalı olmaktadır. Bu kapsamda çalışıp sefer esnasında işe alınanların sigortalılık işlemleri, sigortalıların işe girdiği tarihten itibaren bir ay içinde yapılması gerekmektedir.

Link: https://e-marineeducation.com/tr?wp_ct=103

Deniz Çalışanları Dayanışma Derneği ise gemiadamlarına yönelik bir başka açıklama gerçekleştirdi. Buna göre;

Gemiadamlarının Durumu:

Genel olarak sistem 2 temel kavram üzerine kuruludur; birincisi Türkiye’de ikamet edenler ve ikincisi de hane halkı başına gelir. GSS, her evin gelir-giderleri ile prim borcunu haneye dayalı olarak tespit etmekte ve vatandaşlık numarası ile de takip etmektedir.

Türk Bayraklı gemilerde çalışanlar, 5510 sayılı kanuna hâlihazırda tabiidirler ve adlarına prim yatırıldığı sürece kendileri ve bağlıları (aileleri) için ayrıca bir işlem yapmalarına gerek bulunmamaktadır. Dikkat etmemiz gereken nokta, çalışılmayan dönemde (izinde) ortaya çıkacak prim borç yükünün hesabı ve gemiadamının bağlılarının ikamet adresi üzerinden yaptıracakları gelir testidir (Testin sonucuna göre oluşacak durum için yukarıdaki prim borcu hesabına bakınız). Hanenin tespit edilen gelirindeki ve dolayısı ile hane adına yatırılan toplam prim ödemelerindeki değişimin düzenli ve titiz biçiminde takibi mağduriyet oluşmaması için gerekli olmaktadır.

Türk Bayraklı gemilerde çalışanlar, son 3 yıl içinde 600 gün ve son 120 gün çalışmış olmak kaydı ile işsizlik dönemlerinde işsizlik sigortasına başvurabilirler ve işsizlik ödeneği aldıkları süre boyunca GSS primleri İşsizlik fonu tarafından ödenir. Başvuru, iş akdinin feshini takip eden ilk 30 gün içinde yapılmalıdır.

Yabancı bayraklı gemilerde çalışanların çalıştıkları sırada ikamet adresleri gemidir ve 5510 sayılı kanuna tabii değildirler. Yabancı bayrakta çalışanlar, gemide çalıştıkları süreler için ikametleri yurt dışında bulunduğundan prim borcuna tabii tutulmayacak, fakat aynı Türk Bayraklı gemilerde çalışan arkadaşlarımız gibi ülkeye dönüşlerinde (tekrar Türkiye’de oldukları ikamet süreleri için) GSS kapsamına gireceklerinden kendi şahısları adına prim borcu oluşacaktır. Ancak aileleri ve bağlılarının gelir testi yaptırmaları gerekmektedir. Bu testin sonucuna göre oluşacak durum için yukarıdaki prim borcu hesabına bakınız. GSS hizmetlerinden faydalansın veya faydalanmasınlar aileleri ve bağlılarının prim ödeme yükümlülüğü doğmaktadır.

Sonuç;

1. Gemide Çalışma Dönemi: GSS, Türk bayraklı gemilerde çalışıldığında, adına prim ödendiği için gemiadamını otomatik olarak takip edebilmekte ve çalıştığı dönem için bir prim borcu çıkarmamakta iken, yabancı bayraklı gemilerde çalışılan süre için prim borcuna tabii olmamak için (her yurt dışına çıkışında) bildirimde bulunulup Adrese Dayalı Kayıt Sistemindeki kayıtlarını güncellemeleri gerekmektedir. FOC (yabancı bayrak) gemilerde çalışanların bağlılarından (Türkiye’de ikamet eden aileleri) doğacak prim ödeme yükümlülüğü için gelir testi yaptırmaları gereklidir.

2. İzin Dönemi: İster yabancı ister Türk bayraklı gemide çalışılmış olsun, Türkiye’de ikamet eden tüm gemiadamları prim ödeme yükümlülüğüne tabiidir.

Türk bayraklı gemilerden ayrılmış olanlar ise son 3 yıl içinde 600 gün ve son 120 gün çalışmış olmak (prim ödenmiş olması) şartlarını yerine getirenler İşsizlik Fonundan yararlanabilmektedir, işsizlik ödentisi aldıkları süre boyunca primleri Fon tarafından ödenir. İşsizlik fonuna başvurular iş akdinin feshini takibeden ilk 30 gün içinde yapılmalıdır.

3. Prim ve gelir: Gemiadamlarının gelirlerindeki değişkenlik (çalışılan ve çalışılmayan aylar) nedeniyle, gemiadamına bağlı her hanenin gelir (-testi/tespiti) hesabına çok dikkat edilmelidir. İzinde geçen dönem için veya destek olduğunuz anne babanız için, otomatik olarak “gelir yok, o zaman prim borcu da yok” biçiminde düşünmeyiniz. Örneğin, oturulan hane kişiye ait olsa bile, “kiraya verilse idi” düşüncesinden hareketle kira; ekilmediği halde “ekilse idi” üzerinden hesaplanan tarla geliri gibi hayali kalemlerle birlikte elektrik, su faturaları gibi kalemler gelirin hesabında ölçüt olarak belirtiliyor. Aynı zamanda bu uygulamanın henüz yerleşmemiş olduğunu da göz önüne aldığımızda daha karşımıza nasıl yaptırımların çıkacağı da bilinmemektedir.

Yorum ve Tavsiye

Kanun 74 milyonluk tüm nüfusu kapsamasına rağmen, şu anda acilen işlem yaptıranlar, Türkiye’deki milyonlarca yeşil kart sahipleridir. Gemiadamlarının durumunda olduğu gibi belirli süreli iş akitleri ile çalışanların veya farklı çalışanların durumları da açıklanmamıştır. Acele ile ve hâkim olmayan kişiler eli ile (gerek gemiadamının aile fertleri ve/veya yönlendirecek vakıf çalışanları) gelir testi yaptırılması, şu an mevcut kaos ve oturmamışlık da göz önünde bulundurulduğunda tavsiye edilebilir değildir. Kanunda belirtilmiş olmasına rağmen, 7 milyon civarında olduğu hesaplanan “acilen” gelir testi yaptırması gereken kişiler için bu test ve tespitin kısa zamanda hakkaniyetle yapılması imkânı bulunmamakta, tespiti yapılamamış örneğin 5 milyon kişiye icra takibi yapılması da gerçekçi görünmemektedir. Sağlık Sigortası ile ilgili olarak 1 Ekim 2010 tarihinde yaşanan benzeri (yine benzer biçimde 760.5 TL idari para cezası öngörülmüştü) infialler bir süre daha yaşanacak gibi görünüyor.

Bu nedenle ilgili yönetmelik, yönerge ve talimatların ve ilgili vakıfların çalışanları ve GSS yetkililerinin neyi nasıl yapacaklarının netleşeceği bir süreç yaşanacaktır. Bizim tavsiyemiz bu sürecin takip edilmesi yönündedir.

Saygılarımızla,

Deniz Çalışanları Dayanışma Derneği

Konu hakkında daha detaylı bilgi almak için Alo 170, Sosyal Güvenlik Kurumu İletişim Merkezi‘ni arayabilirsiniz.