Denizciler ve Hukuk – Deniz İş Sözleşmeleri

Denizciler ve Hukuk yazı dizisinin bu 2. bölümünde biz gemiadamlarının en çok bilmesi ve dikkat etmesi gereken konulardan biri olan Deniz İş Sözleşmeleri‘ni ele alacağız. Mesleki hayatımızda çok sık kullanacağımız Deniz İş Sözleşmeleri’nin güncel kanunlara göre gereklerini ve detaylarını iyi bilmemiz haklarımıza, yetki ve sorumluluklarımıza hâkim olmamız anlamına gelir. Konuyu şu alt başlıklar altında adım adım irdeleyeceğiz;

– Deniz İş sözleşmesinin yapılış şekli,

– Sözleşmede bulunması gereken bilgiler,

– Seferlik-belirli-belirsiz süreli iş sözleşmesi,

– Deneme süresi, sözleşme yapma özgürlüğü ve sınırları,

– Çalışma ve kimlik karnesi verme zorunluluğu,

– Sözleşmenin geçersizliği ve iptali.

Deniz İş Kanunumuzda deniz iş sözleşmeleri için ayrıca bir tanım yapılmamıştır ancak 01.07.2012 tarihinde yürürlüğe girecek Borçlar Kanunu’nda iş sözleşmesini; işçinin işverene bağımlı olarak belirli veya belirli olmayan süreyle iş görmeyi ve işvereninde ona bunun karşılığında ücret ödemeyi üstlendiği sözleşmelerdir diyerek tanımlamıştır. Bu tanımdan hareketle bizim öncelikli kanunumuz olan Deniz İş Kanunu’nda Deniz İş Sözleşmesi tanımı yapılmak istenirse yukardaki tanımda olan işçi yerine gemiadamı, işveren yerine armatör, donatan veya işleten gibi aktörlerin değişimi yapıldığında bizi ilgilendiren Deniz İş Sözleşmesi tanımı ortaya çıkar.

Deniz İş Kanunu’na göre deniz iş sözleşmeleri; taraflar arasında veya noterde yazılı olarak iki (2) nüsha yapılır ve taraflara birer nüsha verilir (5.madde).  Sözleşmenin yazılı yapılmaması idari para cezasını gerektirir (50.madde). Deniz iş sözleşmelerinde temelden detaya doğru bulunması gereken bilgiler şunlardır;

– İşverenin adı-soyadı, ikametgahı,

– Gemiadamının adı-soyadı, doğum tarihi ve yeri, sicil numarası ve ikametgahı,

– Gemiadamının çalışacağı geminin ismi, sicil numarası, gross tonajı ve sicil dairesi,

– Sözleşmenin yapıldığı yer ve tarih,

– Gemiadamının göreceği iş,

– Hizmete başlanacak tarih ve yer,

– Kararlaştırılan ücret esası ve miktarı,

– Ücretin ödenme yeri ve zamanı, avans şartları.

– Sözleşmenin belirli süreli-belirsiz süreli-seferlik olmak üzere hangisine göre yapıldığı.

Ayrıca tarafların anlaşması sonucu sözleşmeye gemi adamının üye olduğu sendika ismi gibi bilgiler de yazılabilir. Herhangi bir uyuşmazlık durumunda davaya bakacak mahkemeler karşılıklı anlaşılarak ayrıca sözleşmeye yazılabilir. Eğer hizmet akdinde bununla ilgili ayrıca bir hüküm yok ise 854 sayılı Deniz İş Kanunu’nun 46/2 maddesi gereği 5521 sayılı kanunun hükümleri uygulanır; yani dava, geminin bağlama limanında iş davalarına bakmaya yetkili mahkemelerde görülür. Bu kanun ile davalının ikametgâhı mahkemesinin ve gemi adamının işini yaptığı iş yerinin mahkemesinin (Armatör şirketinin ofisinin bulunduğu yer-Operasyonların yönetildiği yer) yetkisi ortadan kalkmamış bu 2 seçeneğe 3. Opsiyon olarak bağlama limanı mahkemeleri de eklenmiştir.

Deniz İş Kanunu’nun 7. Maddesine göre gemiadamları işverenlerle üç (3) türde Deniz İş Sözleşmesi yapabilir. Bunlar;

– Belirli süreli iş sözleşmesi,

– Sefer için yapılan iş sözleşmesi

– Belirsiz süreli (süresiz) iş sözleşmeleri’dir.

İlk sözleşme türü olan Belirli Süreli İş Sözleşmeleri isminden de anlaşılacağı gibi belirli bir süre için yapılır. Sözleşmenin biteceği tarih geminin seyir halinde olduğu döneme rastlarsa geminin varacağı ilk limanda güvenlik altına alınana kadar sözleşme devam eder ve ilk limanda geminin güvenlik altına alınması ile sözleşme sona erer. Bilinmesi gereken önemli bir nokta Belirli süreli iş sözleşmeleri yapılırken başlangıç ve bitiş tarihi için mutlaka kesin tarihlerin koyulması gerekmeyebilir belirli bir işin yapılmasına kadar süren belirli süreli sözleşme yapılabilir. Örneğin belirli bir rahatsızlığı nedeniyle rapor alan gemiadamı yerine alınan bir başka gemiadamının sözleşmesi, ilk gemiadamının işe geri dönebileceği tarihe kadar yapılabilir. Bu sözleşme tipi de belirli süreli iş sözleşmesi türüne girer. Belirli bir süre için yapılmış iş sözleşmesi sonunda gemiadamı, işveren veya işveren vekilinin (Örneğin Kaptan) uygun görmesi ile işe devam ederse iş sözleşmesi otomatik olarak aynı süre için uzatılmış sayılır. Bu sözleşmenin uzaması durumu bazı tartışmalara da sebep olmuştur. Örneğin sözleşmenin iki veya daha fazla süre ile yenilenmesi sözleşmeyi belirsiz süreli (süresiz) sözleşme kapsamına sokup sokmayacağı tartışmalıdır ancak 01.07.2012 tarihinde yürürlüğe girecek yeni Borçlar Kanunu’nun 430. Maddesi ‘’Belirli süreli iş sözleşme, süresinin bitiminden sonra örtülü olarak sürdürülüyorsa Belirsiz süreli (süresiz) iş sözleşmesine dönüşür. Ancak esaslı bir sebebin varlığı halinde üst üste Belirli süreli iş sözleşmesi kurulabilir.’’ der. O halde gemiadamı ile ikinci kez yapılan yenilemede esaslı bir neden yoksa sözleşme Belirsiz Süreli (süresiz) İş Sözleşmesi’ne dönüşmüş olur. Ayrıca Belirli Süreli İş Sözleşmesi doğrultusunda yapılan iş sözleşmesine deneme süresi kaydı koyulamaz.

İkinci sözleşme türü olan Sefer için Yapılan İş Sözleşmesi ise, geminin çıkacağı belirli bir sefer süresince çalışmak üzere gemiadamı ile işveren arasında yapılan bir iş sözleşmesidir. Seferin sona ermesi ve yük boşaltma yapılması otomatikman sözleşmeyi sona erdirir. Sefer için yapılan iş sözleşmesi sonunda gemi adamı, işveren veya işveren vekilinin (Örneğin Kaptan) uygun görmesi ile işe devam ederse iş sözleşmesi otomatik olarak bu sefer süresince uzayacağı anlamına gelir. Bu sözleşme uzamasının da Belirsiz Süreli (süresiz) İş Sözleşmesi’ne dönüşüp dönüşmeyeceği yukarıda bahsettiğimiz yeni Borçlar Kanunu’nun 430. Maddesi kapsamında değerlendirilebilir. Gerek Belirli Süreli gerekse Sefer için yapılan iş sözleşmesinin sonunda iş sözleşmesi kendiliğinden sona ereceğinden gemiadamı ihbar tazminatına hak kazanmaz. Sefer için yapılan iş sözleşmesi doğrultusundaki  iş sözleşmesine deneme süresi kaydı koyulamaz.

Üçüncü sözleşme türü olan Belirsiz Süreli (süresiz) İş Sözleşmesi kural olarak Belirli süreli veya Sefer için yapılan iş sözleşmesi çerçevesinde yapılmamış ise yapılan bu iş sözleşmesi Belirsiz süreli (süresiz) iş sözleşmesidir. Kanunun 16/A maddesinde Süresi belirsiz hizmet akdi, gemiadamının işe alınmasından 6 ay geçmedikçe bozulamaz ibaresi ile gemiadamını korumaya yönelik bir tavır sergilemiştir. Ancak bu durum bildirimli fesihler için geçerlidir bildirimsiz (önelsiz veya iş sözleşmesinin kendiliğinden feshedilmesi halinde) fesihlerde 6 aylık süre aranmaz. Örneğin geminin mülkiyetinin yabancı birine geçmesi gibi bir durumda iş sözleşmesi kendiliğinden fesih olur. Gemiadamı ile işveren arasındaki iş sözleşmesinin haklı nedenler dışında 6 aylık süre dolmadan feshi halinde, taraflar asgari süreye kadar uğradığı zararları  ve mahrum olduğu hakları isteyebilirler. Sözleşme türleri içerisinde deneme süresi kaydı içeren tek deniz iş sözleşme türü Belirli süreli (süresiz) iş sözleşmedir. Bu tür bir iş sözleşmesinin ihbar öneli verilerek sonlandırılması gereklidir.

Deneme süresine ayrı bir parantez açmak gerekirse;  işverenin gemi adamının bilgi, beceri ve yetenekleri konusunda bilgi sahibi olmak için gemiadamının da geminin ve çalışma koşullarının kendisine uygun düşüp düşmeyeceği konusunda karar verme süresi olarak tanımlayabiliriz. 854 sayılı Deniz İş Kanununun 10.maddesi Süresi belirli olmayan (süresiz) iş sözleşmelerinde deneme süresinin 1 ay olduğunu belirtmiştir. Deneme süresi içinde olmak kaydı ile taraflar sözleşmeyi bildirimsiz ve tazminatsız feshetme hakkında sahiptirler. Deniz iş sözleşmesi yapma sınırlarına geldiğimizde ise kişiler sözleşme serbestliği ilkesine göre kanun tarafından düzenlenmiş sözleşme türlerinden başka veya karma veya yeniden düzenledikleri sözleşmeleri yapmak konusunda hukuk, ahlak ve adaba aykırı olmamak koşulu ile  yasal sınırlar çerçevesinde serbesttirler. Bir başka önemli konu ise işveren veya işveren vekilinin işe aldığı her gemiadamına en geç 15 gün içerisinde gemi adamı çalışma ve kimlik karnesi vermek zorundadır. Deneme süresine tabi olan gemiadamları için bu 15 günlük sürece deneme süresi bitiminden itibaren başlar.

Son olarak Deniz iş sözleşmesinin geçersizliği ve iptali durumuna göz atarsak, mevcut Borçlar Kanunu’nun 10-19. Maddeleri ve 01.07.2012’ de yürürlüğe girecek yeni Borçlar Kanunu’nun 26. Maddelerine göre iş sözleşmesi yapıldığı sırada tarafların ehliyeti yoksa veya kanunun aradığı şekil şartına uygun olarak kurulmamışsa veya hukuk kurallarına aykırı düşüyorsa, konusu imkânsız bir durum ise bu iş sözleşmesi geçersizdir. Geçersizlik halleri dışında iş sözleşmesi hata, hile, tehdit gibi iradeyi sınırlayan nedenlerle kurulduğu iddia edildiğinde iş sözleşmesinin iptalini 1 yıllık süre içinde isteyebilir.

Denizciler ve Hukuk yazı dizisinin 2. bölümü olan Deniz İş Sözleşmeleri başlıklı yazımızda Deniz İş Sözleşmeleri konusunda bilinmesi gereken kritik bilgileri sunduk. Bir sonraki yazımızda bir başka önemli konu olan Deniz İş Hukuku’nda Ücret’i inceleyeceğiz.  Bu bilgileri edinip siz meslektaşlarıma sunmama yardım eden İş Hukukçusu Sayın Murat Özveri ile yazımın ana kaynağını oluşturan Yargıtay 9. Hukuk Dairesi Tetkik Hâkimi Sayın Bektaş Kar’a ve de bu yazı dizisini sizlerle buluşturma fırsatını bana sunan Uzakyol Makine Zabiti Sayın Aybars Oruç’a minnetlerimi sunuyorum. Selametle.